هفته نامه خبری رایزنی فرهنگی – برلین شماره ۴۷۱ – ۱ اردیبهشت ماه ۹۹

دهه‌ها است که گفتمان فرهنگی به بخشی از اولویت‌های اصلی سیاست خارجی کشورها بدل شده است. از نگاه بسیاری از سیاستمداران جهان، دیپلماسی فرهنگی می‌تواند به تقویت روابط کشورها در عرصه بین‌الملل کمک کند. آلمان نیز از این قاعده مستثنی نیست. سال‌ها پیش، ویلی برانت، صدراعظم اسبق آلمان، دیپلماسی فرهنگی را رکن سوم سیاست خارجی این کشور معرفی کرد. فرانک والتر اشتاین مایر نیز در زمان حضورش در وزارت خارجه، بارها بر اهمیت دیپلماسی فرهنگی تاکید کرد و به تقویت سازمان‌هایی پرداخت که مسئول تبادل فرهنگی با دیگر کشورها بودند. در واقع سال‌ها است که مسئولان رده بالای آلمانی، دیپلماسی فرهنگی را در دستور کار خود قرار داده‌اند. از نگاه آن‌ها، سیاست‌های فرهنگی و آموزشی در خارج از مرزهای این کشور نه‌تنها می‌تواند از بروز بسیاری از بحران‌ها و درگیری‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جلوگیری کند، بلکه چهره‌ای جدید از آلمان مدرن را به جهانیان نشان خواهد داد. از این رو، آن‌ها اداره فرهنگ و ارتباطات اسلامی را در دل وزارت خارجه تاسیس کردند.

اداره‌ای که تلاش می‌کند تا هویت آلمان را به سایر کشورها معرفی کند، به شناخت ارزش‌های اروپایی و همچنین درک سیاست خارجه اتحادیه اروپا کمک ‌کند و بدین ترتیب موقعیت آلمان را در میان سایر کشورهای جهان بهبود ‌بخشد. مسئولان اداره فرهنگ و ارتباطات وزارت خارجه برای آنکه بتوانند تصویری مثبت از کشور خود در اذهان جهانیان ایجاد کنند،  برنامه‌ها و پروژه‌های زیادی در حوزه‌های فرهنگ، آموزش، رسانه و پژوهش اجرا می‌کنند. از برنامه‌های این اداره می‌توان به برنامه حفاظت فرهنگی، پروژه حمایت و بازگشت دارایی‌های فرهنگی، پروژه افق فرهنگی، تبادلات علمی و دانشگاهی، همکاری با نمایندگان ادیان، توسعه آموزش زبان آلمانی، تقویت گفت‌وگوی بینافرهنگی با کشورهای اسلامی و همچنین برگزاری برنامه‌های فرهنگی در خارج از مرزهای آلمان اشاره کرد.

علاوه بر این‌ها، مسؤولان اداره فرهنگ و ارتباطات وزارت خارجه آلمان، ارتباط منظمی با رسانه‌های گروهی دارند و برای تبیین سیاست خارجی و تأثیرگذاری بر اذهان عمومی از ابزارهای مختلف ارتباطی استفاده می‌کنند.

با توجه به تنوع وظایف، اهداف و چالش‌ها، گروه‌های زیادی در چارچوب سیاست فرهنگی و ارتباطی آلمان به این اداره کمک می‌کنند. در این میان، چند سازمان نقش مهمی در برنامه‌های اداره فرهنگ و ارتباطات دارند. موسسه گوته، موسسه تبادلات آکادمیک آلمان، بنیاد الکساندر فون هومبولت آلمان، ایفا، دویچه‌وله، موسسه باستان‌شناسی آلمان و دفتر مرکزی برای مدارس خارج از کشور از جمله این سازمان‌ها هستند. علاوه بر این‌ها، انجمن‌ها و موسسات دیگری نیز وجود دارند که در پروژه‌های مختلف با وزارت امور خارجه فدرال همکاری می‌کنند.

مقامات دولت آلمان تصمیم گرفته‌اند تا محدودیت‌های اجتماعی ناشی از کرونا را کاهش دهند. این در حالی است که به گفته آن‌ها، مراسم و مناسک مذهبی همچنان تعطیل خواهند ماند. این تصمیم با اعتراض گسترده مسئولان دو کلیسای بزرگ آلمان و برخی از انجمن‌های اسلامی مواجه شده است. مسئولان کلیساها می‌خواهند که هرچه زودتر شرایط حضور شهروندان در کلیساها فراهم شود. در حال‌حاضر، مراسم مذهبی در کلیساها بدون حضور شهروندان برگزار می‌شود و پیروان کلیساهای مسیحی، برنامه‌ها را از طریق شبکه‌های اجتماعی و اینترنت دنبال می‌کنند. حتی براساس تصمیم مقامات دولت، کلیساها در مراسم عید پاک نیز بسته ماندند. گئورگ بتزینگ، دبیر کنفرانس اسقف‌های آلمان از جمله کسانی است که از وضعیت پیش‌آمده راضی نیست. او در این باره گفت:« شرایط جدید برای من قابل درک نیست. ما برای آنکه از شیوع ویروس کرونا در سراسر آلمان جلوگیری کنیم،‌ ممنوعیت برگزاری مجالس مذهبی را پذیرفته‌ بودیم. اما اکنون به نظر می‌رسد که شرایط تغییر کرده است. بسیاری از مراکز خدمات‌رسانی باز شده‌اند، مراکز آموزشی نیز به زودی گشایش می‌یابند و تنها تکلیف مراکز مذهبی روشن نشده است. از نگاه من، ممنوعیت برگزاری مراسم و مناسک مذهبی در این شرایط،‌ حق آزادی مذهبی در آلمان را نقض می‌کند. مسیحیان حتی از شرکت در مراسم عید پاک نیز محروم مانده‌اند.»

بتزینگ افزود: «بدون تردید، مسئولان و پیروان کلیساها نیز می‌توانند تدابیر بهداشتی را رعایت کنند و در مراسم عبادی، به فاصله‌ اجتماعی مقید بمانند.»

هاینریش بدفورد اشتروم، دبیر شورای کلیساهای پروتستان آلمان نیز از دیگر کسانی است که خواهان بازگشایی مراکز مذهبی شده است. او گفت:« امیدوارم راه‌حلی برای انجام آیین عبادی جمعی پیدا کنیم.»

 مارکوس گروبل، نماینده ویژه دولت آلمان در امور دینی نیز پیشنهاد داده تا مراکز مذهبی مانند مغازه‌ها و مدارس باز شوند: «اگر کنترل بیماری در جوامع عمومی امکان‌پذیر است، در مراکز مذهبی هم نیز امکان گردهمایی افراد وجود دارد. از نظر من، ‌مراسم مذهبی هرچه زودتر باید به شیوه قبل برگزار شوند. قابل قبول نیست که فروشگاه‌های لوازم ساختمانی باز باشند، اما ورود مردم به کلیساها ممنوع بماند.»

مسئولان کلیساهای کاتولیک و پروتستان تنها گروه مذهبی نیستند که به شرایط کنونی انتقاد دارند. روسای برخی از مراکز اسلامی نیز از شرایط کنونی راضی نیستند. در این میان، آیمان مازیک، رئیس شورای مرکزی مسلمانان آلمان اعلام کرده است که برای حفظ سلامتی شهروندان مساجد را تعطیل نگه می‌دارد. او در این باره گفت:« بسته ماندن مساجد به خصوص در ماه مبارک رمضان برای ما سخت است، اما سلامتی شهروندان در اولویت قرار دارد.»

این صحبت‌های مازیک در حالی مطرح شده است که بکیر آلتاش، دبیر کل مجمع اسلامی ملی-گروش از تعطیل‌ماندن مساجد انتقاد کرده است. او در این باره گفت:« برای من قابل درک نیست که کلیساها، مساجد و کنیسه‌ها تعطیل باشند و در مقابل مراکز خرید باز شوند. مسئولان جوامع مذهبی در آلمان در این مدت برای حفظ سلامت شهروندان،‌ مراکز مذهبی را بستند و از مردم خواستند که در خانه‌های خود دعا بخوانند، اما دولت فدرال طوری رفتار می‌کند که انگار ملاحظات اقتصادی در اولویت قرار دارد. اگر قرار است کسب‌وکارها باز شوند، مراکز مذهبی نیز باید به کار خود ادامه دهند. نباید طوری رفتار کنیم که به نظر برسد مناسبات اقتصادی از حق آزادی مذهبی که در قانون اساسی آلمان به آن اشاره شده، مهم‌تر است.»

 برهان کسیچی، رئیس شورای اسلامی آلمان نیز از دیگر کسانی است که خواهان بازگشایی مساجد آلمان است. او به سایت اسلامیشه تسایتونگ گفت:«با توجه به اینکه ماه رمضان به زودی آغاز خواهد شد، ما از بازگشایی مساجد استقبال می‌کنیم. متاسفانه بحران کرونا بر زندگی مسلمانان تاثیر زیادی داشته است. این ویروس باعث محدودیت‌های زیادی در برگزاری مراسم مذهبی شده است. ما در این مدت تلاش کرده‌ایم تا از طریق شبکه‌های اجتماعی و اینترنت با مسلمانان در ارتباط باشیم. اما مساجد با مشکلات مالی زیادی روبرو شده‌اند. در شرایط معمولی، اعضای مساجد به انجمن‌های اسلامی کمک مالی می‌کنند که این امر در حال‌حاضر امکان‌پذیر نیست. متاسفانه مراسم نماز جماعت و نماز جمعه به دلیل شیوع کرونا، برگزار نمی‌شوند و ما با اعضای مساجد ارتباطی نداریم. اگر وضع به این منوال پیش رود، مجبوریم تا بسیاری از مساجد و انجمن‌های اسلامی را تعطیل کنیم.»

به‌نظر می‌رسد که اعتراضات گسترده انجمن‌های اسلامی و مسیحی از شرایط پیش‌آمده بی‌تاثیر نبوده است. آنطور که رسانه‌های آلمان گزارش داده‌اند؛ مارکوس کربر، معاون وزارت کشور آلمان، از نمایندگان کلیساهای کاتولیک، پروتستان، ارتدوکس، شورای مرکزی یهودیان و شورای هماهنگی مسلمانان دعوت کرده تا با حضورر در نشستی مشورتی، نظرات خود را درباره شرایط کنونی عنوان کنند. حال باید منتظر شد و دید؛ آیا مسئولان وزارت کشور آلمان، از صحبت‌های نمایندگان انجمن‌های دینی قانع می‌شوند و محدودیت‌های موجود برای برگزاری مراسم مذهبی در این کشور را رفع می‌کنند و یا پیروان ادیان دینی باید تا پایان تابستان منتظر بازگشایی مراکز مذهبی بمانند.

 مسئولان شبکه رادیو و تلویزیون شمال آلمان،  اطلاعات ضروری درباره بیماری کرونا و شماره تلفن‌های مورد نیاز در هامبورگ را جمع‌آوری و بر روی سایت شبکه منتشر کرده‌اند. در این سایت، اطلاعات مفیدی درباره قوانین کار، حقوق بیکاری، مهدکودک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، اطلاعات مربوط به کتابخانه‌های آنلاین، شماره‌های ضروری برای کمک به سالمندان و همچنین اطلاعات مربوط به انجمن حمل و نقل هامبورگ وجود دارد. این اطلاعات به زبان‌های فارسی، عربی، انگلیسی، ترکی، آلمانی و لهستانی منتشر شده است و به صورت روزانه به روز می‌شود.

بر روی سایت شبکه رادیو و تلویزیون شمال آلمان از قول سردبیر شبکه نوشته شده است:« سعی ما بر آن است که مطالب سایت همواره به‌روز باشد. با این وجود، در حال حاضر به دلیل تغییرات مکرّر، ممکن است بروزرسانی با تأخیر انجام شود.»

همچنین در این سایت، اطلاعات مفیدی درباره تست‌های کرونا برای شهروندان هامبورگ وجود دارد. در بخشی از اطلاعات منتشر شده، آمده است:« مسئولان شهر هامبورگ تصمیم دارند تا مراکز بیشتری برای انجام تست کرونا در بیمارستان‌ها دایر کنند. از این‌رو، مقامات شهر در حال رایزنی با مسئولان بیمارستان‌ها هستند. این مراکز در وهله اول برای مبتلایانی است که علایم بیماری را دارند -اما افراد مظنون به بیماری که در تماس با مبتلایان کرونا بوده‌اند نیز می‌توانند آزمایش دهند. هم‌زمان، ادارات بهداشت در سطح شهر تلاش می‌کنند تا تست کرونا به نحوی هر چه موثرتر و مطمئن‌تر انجام گیرد. برای این منظور، گفت‌وگوهایی با پزشکان اورژانس در حال انجام است. همچنین افراد بدون علائم بیماری که می‌خواهند آزمایش دهند، می‌توانند به بیمارستان مراجعه کنند. این آزمایش‌ها در محوطه نزدیک به ساختمان بیمارستان‌ها و در فضای باز انجام می‌شوند، به طوری که لزومی به ورود به ساختمان بیمارستان نباشد. البته در صورت منفی شدن نتیجه آزمایش، پرداخت هزینه‌ آزمایش به عهده افراد است.»

چند سالی است که واژگان کلیدی مانند مهاجرت، نژادپرستی، ادغام، هویت و تنوع وارد بحث‌های اجتماعی و سیاسی آلمان شده است. طبیعی است که در چنین شرایطی کتاب‌های کودکان نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۳، بحث داغی میان متولیان فرهنگی و بسیاری از نویسندگان و ناشران کتاب بر سر استفاده از واژه نژادپرستی در کتاب کودکان در گرفت. در آن مقطع، بسیاری معتقد بودند که به دلیل افزایش نژادپرستی در سطح جامعه آلمان، کتاب‌های مخصوص کودکان باید به مسئله نژادپرستی بپردازند و برخی دیگر بر این باور بودند که نباید چنین مسائلی را به کتاب‌های کودکان وارد کرد. البته این بحث‌ها پیشینه تاریخی دارد. پیش‌تر نیز در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، بحث‌های زیادی درباره واژه بیگانه در گرفت. در آن زمان، داستان‌هایی درباره شهروندان اروپا که به آفریقا و هند سفر کرده بودند، منتشر شد و نویسندگان این کتاب‌ها از کلمه بیگانه یا غریبه برای معرفی شخصیت‌های غیراروپاییان استفاده ‌کردند. هرچند، محتوای ادبیات کودکان و نوجوانان در آن سال‌ها تغییرات زیادی داشت. اما اکثر شخصیت‌های کتاب‌های کودکان، سفیدپوست و اروپایی بودند. در نتیجه، خواندن داستان درباره هند یا آفریقا برای کودکان و نوجوانان تازگی داشت و تعداد زیادی از نویسندگان حوزه کودکان اصرار داشتند که از عبارت بیگانه برای معرفی غیراروپاییان استفاده کنند. در مقابل، بسیاری از کارشناسان حوزه کودک نیز از به کار بردن کلمه بیگانه برای غیراروپاییان انتقاد می‌کردند. این‌ها در حالی است که در سال‌های اخیر، بحث‌های بیشتری میان کارشناسان و نویسندگان حوزه کودک و نوجوان ایجاد شده است و حتی مسائل اجتماعی و سیاسی نیز به کتاب‌های کودکان راه یافته‌اند. به طور مثال، در سال ۲۰۱۵ که صدهزار پناهجو به اروپا و آلمان آمدند، محتوای کتاب‌های کودکان در آلمان به سرعت تغییر یافت. در آن زمان، اکثر کتاب‌ها به موضوع پناهجویان پرداخته بودند. هر چند برخی از نویسندگان آلمانی در آن زمان تلاش کردند تا نگاهی واقع‌گرایانه به موضوع پناهندگی و مهاجرت داشته باشند، اما اکثر آن‌ها نتوانستند تعصب و کلیشه‌ها را از نوشته‌های خود دور کنند. این در حالی است که به دلیل مهاجرت گرو‌ه‌های مختلف به آلمان، تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در جامعه بیش از هر زمان دیگری نمود پیدا کرد و وظیفه نویسندگان برای آشنایی کودکان و نوجوانان با تنوع فرهنگی و اجتماعی بیشتر شد. با این وجود، تعداد معدودی از نویسندگان آلمانی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا خوانندگان کوچک خود را با تنوع مذهبی، نژادی، فرهنگی و اجتماعی، آشنا کنند. اما آیا این امر برای مبارزه با نژادپرستی و تبعیض در جامعه آلمان کافی است؟

بررسی‌ها نشان می‌دهد که کمبودهای زیادی در حوزه کتاب کودک و نوجوان در کشورهای آلمان، اتریش، سوئیس و لوکزامبورگ وجود دارد. به طور مثال، در کتب تصویری به سختی می‌توان تنوع اجتماعی، قومی، مذهبی و فرهنگی را مشاهده کرد. علاوه بر این، اکثر ناشران حوزه کودکان تمایلی به انتشار کتاب‌هایی که ویژگی‌های فرهنگی مناطق مختلف را نشان می‌دهند، ندارند. از سوی دیگر، براساس آمارهای سال ۲۰۱۷ در آلمان، حدود ۲۰ درصد از کتاب‌های ترجمه شده در بخش کودکان به موضوع تنوع اجتماعی و فرهنگی پرداخته‌اند. این آمار نشان می‌دهد که تعداد معدودی از ناشران آلمانی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا با انتخاب کتاب‌هایی از مشرق‌زمین و کشورهای آسیایی یا آفریقایی، کودکان و نوجوانان را با فرهنگ‌های متفاوت آشنا کنند. این در حالی است که بازار کتاب آلمان به تعداد بیشتری از نویسندگان و مترجمان نیاز دارد که در این حوزه فعالیت کنند. همچنین کودکان و نوجوان آلمانی به ابتکارات و انجمن‌هایی نیاز دارند تا آن‌ها را با تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی آشنا کند.

موزه توپوگرافی ترور، بی‌شک یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های تاریخی شهر برلین است. مکانی که در زمان حکومت نازی‌ها، محل استقرار نیروهای گشتاپو و اس‌اس بود و حتی مدتی به زندان مخوف سیاسیون بدل شد. در آن زمان، ماموران گشتاپو  در این مکان زندانیان سیاسی را تحت بازجویی و شکنجه قرار می‌دادند و آن‌ها را به زندان‌ها یا بازداشتگاه اسرا منتقل می‌کردند. بعدها در زمان جنگ جهانی دوم، نیروهای متفقین این ساختمان را بمباران کردند.

پس از پایان جنگ جهانی و تقسیم‌بندی برلین میان روس‌ها و امریکایی‌ها در دوران جنگ سرد، دژی محکم در این منطقه بنا شد. کمی بعد در فاصله سال‌های ۱۹۶۱ تا ۱۹۸۹، دیوار برلین در بخش جنوبی این منطقه ساخته شد. هنوز هم بقایای دیوار برلین در این منطقه دیده می‌شود.

پس از فروپاشی دیوار برلین و به مناسبت ۷۵۰ سالگی شهر برلین، قرار شد تا این محوطه به یک موزه تبدیل شود. هدف از ساختن چنین موزه‌ای، بیرون آوردن سلول‌های شکنجه گشتاپو از دل خاک و نمایش عمومی آن بود. از این رو در سال ۱۹۹۲  مسابقه‌ای برای طراحی و ساخت موزه برگزار شد.

در ابتدا طرح پیشنهادی از سوی ان پیتر زومتور،  معمار سوئیسی برنده مسابقه شد. طرح او اجازه ساخت گرفت، اما عملیات ساخت خیلی زود به علت مشکلات مالی متوقف شد. ده سال بعد، سیاستمداران وقت تصمیم گرفتند تا طرح پیتر زومتور را اجرا نکنند و حتی بخش اجرا شده توسط زومتور را نیز تخریب کنند. در همان‌زمان، ساختمان جدید توسط دفتر هینل، ویشر و شرکا طراحی و اجرا شد.

امروزه افراد زیادی برای بازدید از تصاویر، نقاشی‌ها و سایر اسناد مربوط به جنایت نیروهای گشتاپو و اس‌اس به این موزه می‌روند. بازدیدکنندگان در این موزه، می‌توانند به خوبی با دوران مخوف حکومت نازی‌ها در آلمان آشنا شوند و شرایط سخت و وحشت‌انگیز زندانیان سیاسی را نیز حس کنند. همچنین، طولانی‌ترین بخش سالم مانده از دیوار برلین نیز در این موزه قرار گرفته است. علاوه بر این‌ها، توپوگرافی ترور یک کتابخانه تخصصی در حوزه سوسیالیسم ملی دارد. در این کتابخانه منابع زیادی درباره گشتاپو، اس‌اس و حکومت هیتلر وجود دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به سایت زیر مراجعه کنید:

نسل اول مسلمانان مهاجر، تمایلی به تدفین خویشاوندان خود در خاک آلمان نداشتند. از این رو، تاکنون قبرستان اختصاصی برای مسلمانان در آلمان وجود نداشته و تنها بخشی از قبرستان‌های مسیحی و عمومی برای تدفین مسلمانان در نظر گرفته شده است. اولین‌بار در سال ۱۹۴۱، قبرستانی در هامبورگ برای تدفین مسلمانان در نظر گرفته شد. در آن زمان، ۱۴۸ قبر به سرکنسولگری ایران در هامبورگ اختصاص داشت. بعدها تعداد بیشتری از قبرستان‌ها در سراسر آلمان، امکان تدفین برای مسلمانان ایجاد کردند. امروزه، در هر شهر، محلی برای تدفین مسلمانان وجود دارد. برآوردها نشان می‌دهد که در حال‌حاضر، بیش از ۳۰۰ قبرستان در سراسر آلمان برای تدفین مسلمانان در نظر گرفته شده است. این در حالی است که آمار دقیقی از تعداد مسلمانان دفن شده در سطح ایالت‌ها وجود ندارد. چرا که شهرداری‌ها در شهرهای مختلف براساس قوانین خود در امور قبرستان‌ها فعالیت می‌کنند. به‌طور مثال، شهری مانند هامبورگ اطلاعات کامل و دقیقی از قبرستان‌ها جمع‌آوری می‌کند و در مقابل، شهر دیگری مانند مونیخ اطلاعات کمتری در این زمینه دارد. از آنجا که اطلاعات کاملی درباره تدفین وجود ندارد، دولت فدرال چندی پیش از مسئولان شهرداری‌ها در ده شهر بزرگ برلین، کلن، اشتوتگارت، دوسلدورف، فرانکفورت، دورتموند، اسن، لایپزیگ، هامبورگ و مونیخ خواست تا اطلاعات مربوط به تدفین مسلمانان را اعلام کنند. البته این اطلاعات نیز کامل نیست. چرا که مسئولان شهرداری‌ها در بهترین حالت، تنها آمار مربوط به تدفین مسلمانانی را که به روش اسلامی تدفین شده‌اند، ثبت کرده‌اند. این بدان معناست که اگر فرد مسلمانی در قبرستان عمومی دفن شده، در آمار تدفین مسلمانان جای نگرفته است. با این وجود، آمارهای ارائه شده از سوی ایالت‌های مختلف آلمان نشان می دهد که تعداد مسلمانانی که در سال‌های اخیر در قبرستان‌های آلمان دفن شده‌اند، به طرز قابل توجهی افزایش داشته است. براساس آمارهای ارائه شده، در سال ۲۰۱۸، ۴۴۱ نفر از مسلمانان در برلین به خاک سپرده شده‌اند. این در حالی است که در سال ۲۰۱۷،  ۳۹۵ نفر از مسلمانان در قبرستان‌های برلین تدفین شده‌اند. هرچند آماری برای سال ۲۰۱۹ ارائه نشده است، اما مقایسه آمارهای مربوط به سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷ نشان می‌دهد که تعداد مسلمانانی که در برلین به خاک سپرده شده‌اند، افزایش یافته است. این را نیز نباید از یاد برد که در برخی از مناطق برلین، به دلیل نبودن محل جداگانه برای تدفین اسلامی، مسلمانان هنوز در قبرستان‌های عمومی به خاک سپرده می‌شوند.

در هامبورگ نیز، آمارها تا سال ۲۰۱۶ از افزایش روند تدفین مسلمانان در این شهر خبر می‌دهد. البته این آمارها در سال ۲۰۱۷ و و ۲۰۱۸ کاهش داشته، اما این روند در سال ۲۰۱۹ دوباره سیر صعودی داشته است. علاوه بر این، سال گذشته در هامبورگ مزارهای بیشتری برای تدفین مسلمانان اختصاص یافته است.

همچنین مسئولان شهرداری کلن نیز معتقدند که از سال ۲۰۱۹  روند تدفین مسلمانان در شهر کلن صعودی بوده است. از سوی دیگر، مسئولان شهر دوسلدورف نیز شاهد افزایش تدفین مسلمانان در این شهر بوده‌اند. مسئولان این شهر در سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹، بخش‌های بیشتری را به تدفین مسلمانان اختصاص داده‌اند. در دورتمند و اسن نیز مسئولان شهری شاهد افزایش خاکسپاری مسلمانان بوده‌اند.

آمارها در شهر فرانکفورت نیز نشان می‌دهد که در فاصله سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ و همچنین در سال ۲۰۱۹ روند تدفین مسلمانان در هامبورگ صعودی و تنها در سال ۲۰۱۸، تدفین مسلمانان در شهر هامبورگ نزولی بوده است. در عین‌حال، فرانکفورت را باید دقیق‌ترین شهر در ثبت امور مربوط به کفن و دفن دانست. در این شهر، حتی دفن در کفن و تابوت به صورت اختصاصی ثبت می‌شود.

در لایپزیگ نیز با وجود آنکه آمار دقیقی از تدفین‌ها وجود ندارد، اما برآورد کلی مسئولان شهری نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، این روند صعودی بوده است. البته در دو شهر اشتوتگارت و مونیخ  نیز آمارهای دقیقی از تدفین مسلمانان وجود ندارد و اطلاعات کافی درباره تدفین مسلمانان در دست نیست.

با این وجود، برخی از کارشناسان معتقدند که افزایش تقاضا برای تدفین به روش اسلامی، شرایط برای خاکسپاری مسلمانان را تسهیل می‌کند. در شرایط کنونی، تدفین مسلمانان در همه‌ی ایالات آلمان به طور یک‌سان صورت نمی‌گیرد و رعایت قوانین اسلامی هنوز در بسیاری از ایالت‌های آلمان با مشکلات مختلفی روبرو است. با این حال بسیاری از مسلمانان امیدوارند که شرایط هر روز بهتر شود.